Obrona obligatoryjna (niem. notwendige Verteidigung), nazywana potocznie obroną z
urzędu utożsamiana jest bardzo często z sytuacją, gdy danej osoby nie stać na
pokrycie kosztów adwokata z wyboru. Takie rozumienie tej instytucji na gruncie
niemieckiego prawa karnego jest jednak błędne.
Należy już na wstępnie podkreślić, że na gruncie prawa niemieckiego osobie
podejrzanej bądź oskarżonej sąd nie może przydzielić obrońcy z
urzędu wyłącznie ze względów finansowych.
Przesłanki zastosowania obrony obligatoryjnej, a więc sytuacje, gdy udział
obrońcy w sprawie karnej lub karnej-skarbowej jest obowiązkowy w sprawie karnej
lub karno-skarbowej reguluje § 140 StPO (niemieckiego kodeksu
postępowania karnego).
Zgodnie z § 140 StPO prawo do obrońcy z urzędu w Niemczech w sprawie karnej
lub karno-skarbowej przysługuje:
- jeżeli można się spodziewać, że rozprawa główna w pierwszej instancji odbędzie się przed Wyższym Sądem Krajowym (Oberlandesgericht), Sądem Krajowym (Landgericht) albo przed Sądem Ławniczym (czyli składem 3-osobowym tj. sędzia zawodowy + 2 ławników w Sądzie Rejonowym – Schöffengericht);
- jeżeli podejrzanemu zarzucono popełnienie zbrodni (Verbrechen);
- jeżeli postępowanie może prowadzić do zastosowania zakazu wykonywania określonego zawodu (Berufsverbot);
- jeżeli podejrzany jest doprowadzany przez sąd celem podjęcia decyzji o zastosowaniu tymczasowego aresztowania albo zastosowaniu tymczasowego umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym;
- jeżeli podejrzany przebywa w zakładzie karnym (areszcie śledczym) na skutek zarządzenia sędziego lub za jego zgodą;
- jeżeli w celu przygotowania opinii biegłego na temat stanu psychicznego podejrzanego wchodzi w grę jego umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym;
- jeżeli można się spodziewać, że zostanie przeprowadzone postępowanie mające na celu zastosowanie środków zabezpieczających (np. wobec osoby niepoczytalnej);
- jeżeli dotychczasowy obrońca został decyzją sądu wykluczony z udziału w postępowaniu;
- jeżeli powołano adwokata dla pokrzywdzonego w myśl §397a i § 406h ustęp 3 i 4 StPO;
- jeżeli z uwagi na znaczenie przesłuchania sędziowskiego oraz konieczność zagwarantowania praw podejrzanego w czasie tego przesłuchania obecność obrońcy wydaje się konieczna;
- jeżeli o przydzielenie obrońcy wnosi podejrzany z upośledzeniem wzroku, słuchu lub mowy;
- w sytuacjach gdy z powodu ciężaru czynu (Schwere der Tat) albo ciężaru oczekiwanych skutków prawnych (Schwere der zu erwartenden Rechtsfolge) albo z powodu skomplikowanego stanu faktycznego lub prawnego (Schwierigkeit der Sach- oder Rechtslage) udział obrońcy wydaje się konieczny albo gdy jest oczywiste, że podejrzany nie może się sam bronić.
Oznacza to, że spełnienie którejkolwiek z wyżej wymienionych przesłanek
gwarantuje prawo do skorzystania z pomocy obrońcy z urzędu.
W kolejnych wpisach odpowiemy na następujące pytania dotyczące obrony z
urzędu w Niemczech:
- kto decyduje o przydzieleniu
obrońcy z urzędu?
- czy można wskazać konkretnego
adwokata jako obrońcę z urzędu?
- czy można zmienić
przydzielonego z urzędu adwokata?
- czy jeżeli obrońca nie mówi w
języku polskim to czy przysługuje prawo do tłumacza?
Jesteśmy przekonani, że jest to wartościowa wiedza dla każdej osoby
przebywającej lub pracującej na terenie Niemiec.
Z pozdrowieniami z Frankfurtu nad Odrą
Rechtsanwältin Dr. Kamila Matthies, LL.M.
